Brief aan het zwarte schaap.

Lief zwart schaap, als je je familie op feestdagen en verjaardagen ziet, zet je een welwillende glimlach op, maar voel je een enorme afstand. In de gesprekken meng je je maar niet te veel, want je bent het niet eens met het meeste dat gezegd wordt. En je weet dat er geen ruimte is om andere denkbeelden naar voren te brengen.
Na die keer met Kerstmis die eindigde in een ijzige stilte, heb je geleerd je mond te houden. Of misschien ben je na een ruzie echt gebrouilleerd geraakt en gaat je hart tekeer als je denkt een tante in de supermarkt te herkennen. Of wellicht worstel je met familieleden die jou in de armen sluiten, maar je toch steeds het idee geven dat je ‘anders’ of niet goed genoeg bent. Elke keer ga je met een rotgevoel weg, omdat je je niet begrepen of gezien voelt.

Voel jij je anders?

Als je je binnen je familie anders voelt of zo wordt gezien, zoals een zwart schaapje in een verder roomwitte kudde, is deze brief voor jou. Als kind had je waarschijnlijk al het onbestemde gevoel dat je niet ten volle jezelf kon zijn (misschien koesterde je zelfs wel de fantasie dat je geadopteerd was), maar toen zat je nog stevig verankerd in het familiesysteem. Nu je ouder bent, ben je steeds verder van de kudde afgedreven. Jouw ontplooiing maakt de verschillen scherper en opvallender. Misschien ben je binnen een ‘geleerde’ familie iets met je handen gaan doen en krijg je aldoor de vraag wanneer je nou écht iets met je leven gaat doen. Of ben je juist als enige in de familie gaan studeren (hier steek ikzelf mijn hand op). Misschien word je wel ‘de professor’ genoemd zodra je een moeilijk woord uitspreekt. Misschien is je politieke voorkeur anders dan die van de rest, heb je met een religie gebroken of heb je die juist omarmd, of misschien loop je op liefdesgebied of andere levenswijzen uit de pas van wat volgens jouw familie kan en mag.

In het systeem van een gezin of familie is er sprake van een ‘wij’. Het hangt van de ruimdenkendheid af hoeveel vrijheid er binnen dat ‘wij’ bestaat om van elkaar te verschillen. Is er veel ruimte, dan neemt de kans op grote conflicten sterk af (gelukkig is dat bij mijzelf het geval, moet ik hier even vermelden). Is de familie als een krabbenmand waarbij iedereen die de mand uit dreigt te klauteren door de anderen terug wordt gehaald? Dan beginnen de problemen.
De uiterste stap is het contact met je familie verbreken en misschien is dat in jouw geval ook echt de beste oplossing, maar het heeft nogal wat nadelen. De pijn is er niet door verdwenen. En hoop om op een betere manier met elkaar om te gaan wordt de nek omgedraaid. Het ‘eer uw vader en moeder’, degenen die jou op de wereld hebben gezet, kan zorgen voor een immens schuldgevoel dat je met je mee torst. En, zwart schaap, elk jaar dat je elkaar niet gesproken hebt, maakt het moeilijker om de stilte te verbreken.

Afstand nemen

Wat ik liever zou willen voorstellen, lief zwart schaap, is afstand nemen – fysiek (je hoeft niet per se op te draven voor iedere verjaardag, maar zorg ervoor dat je ze een paar keer per jaar zien), maar vooral emotioneel. Pluis het uit met een hulpverlener of volg een workshop Familieopstellingen. Schrijf het eens allemaal op voor jezelf. Doe aan zelfreflectie; ook al vind je dat de oorzaak van de conflicten of ruzies maar voor 10 procent aan jou liggen, onderzoek dan in elk geval die tien procent. Probeer met mildheid naar je familielieden te kijken en daarbij hun eigen jeugd en persoonlijke problemen in acht te nemen. Kijk of je iets in de wisselwerking tussen jou en je familie kunt veranderen door zelf een andere rol aan te nemen en niet automatisch terug te schieten in de bekende dynamiek.

Vier wat er wel is.

Of het contact nu beter wordt of niet, lieverd, je zult hoe dan ook ruimte moeten geven aan je verdriet. Sta jezelf toe te rouwen om alle dingen die je familie jou niet gegeven heeft en waar je op hoopte. Rouw ook om het ideale plaatje van familie, lachend en etend aan lange tafels in het gras, dat je zo lang hebt nagestreefd, maar waarvan je zult moeten accepteren dat het er niet is. Koester de mooie herinneringen, die er ook heus zullen zijn, en huil om de nare herinneringen die je met je meedraagt.

Zwart schaap, leg je neer bij hoe de zaken ervoor staan. Van daaruit is het makkelijker om te zien en te vieren wat er wél is. Wie weet lukt het je om af en toe de witte kudde in te duiken en daarna opgewekt terug te keren naar de schaapjes die je zelf in je leven hebt uitgekozen.


Met liefde en waardering voor hoe jij met deze situatie omgaat.

Door: Susan Smit